Ιστορίες των μέσων του 20ου αιώνα από Γιαδιάδες της Ηπείρου

Η ομιλία της Μαριάνας Ζήκου στην ημερίδα των "Κήπων της Ουρανίας" στο Πνευματικό Κέντρο Αθηνών, 31 Οκτωβρίου του 2009. (στο πλαίσιο δραστηριοτήτων για το έτος Αστρονομίας από την UNESCO)

Πρόλογος

"Ελπίζω να μη σας φανεί υπερβολικά περίεργο και προπάντων αδιάφορο που διάλεξα να μιλήσω για τις γιαγιάδες αγρότισσες των ηπειρωτικών χωριών σε μια ημερίδα για την αστρονομία.
Ακούσαμε μέχρι τώρα για αστρονομικές αναφορές ποιητών και λογίων, για αρχαίες υπολογιστικές αστρονομικές μηχανές, μέχρι τις τελευταίες εξελίξεις στον χώρο της αστρονομίας από την κ. Κουστένη, την επίτιμη προσκεκλημένη μας.
Τώρα θέλω να σας δείξω μια εποχή στην οποία ο ουρανός και τα ουράνια σώματα είχαν για τους ανθρώπους που τα παρατηρούσαν μια πιο βιωματική και άμεση σύνδεση με τη ζωή τους. Είναι η αστρονομία μέσα από μια ανθρωπολογική και λαογραφική προσέγγιση."


Έρχομαι λοιπόν από την Ήπειρο για να σας δείξω τις γιαγιάδες της Ηπείρου να λένε ιστορίες από μακρινούς καιρούς και μακρινά μέρη, δηλαδή από τα μέσα του 20ου αιώνα όταν αυτές οι γιαγιάδες ήταν ακόμα νέα κορίτσια.

 Αυτή είναι η Ήπειρος όπως φαίνεται από μια επεξεργασμένη δορυφορική φωτογραφία. Έχει πολλά βουνά, ψηλές βουνοκορφές, πολύ πέτρα αλλά και πολύ πράσινο, το περισσότερο από το οποίο δεν είναι καλλιεργήσιμο επειδή βρίσκεται σε απόκρημνες πλαγιές ή σε πετρώδες έδαφος. Εκεί δεξιά είναι η λίμνη των Ιωαννίνων  "Παμβώτιδα", γύρω από την οποία είναι χτισμένα τα Γιάννενα.

Από όλες τις ιστορίες που άκουσα, διάλεξα σήμερα να σας μεταφέρω αυτές που ταιριάζουν περισσότερο στην περίσταση, από τρεις γιαγιάδες που ζουν στην Λιγοψά, στη Ζαγόρτσα και στο Πολύδωρο.

Ας γνωρίσουμε τις γιαγιάδες λοιπόν:

Δεκαετία του '50 στο πανηγύρι της Ζαγόρτσας η Κατερίνα Ζήκου, πρώτη στη σειρά μαζί με τις φίλες της. Έχει ράψει τα ρούχα και τις κάλτσες τις δικές της καθώς και των τριών κοπελιών που έχουν φορέματα στο ίδιο σχέδιο πατρόν. Η Κατερίνα έγινε η αρχιράφτρα όλης της περιοχής

Αυτοί εδώ είναι οι νέοι άντρες της Ζαγόρτσας, τους οποίους η Κατερίνα δεν είχε και σε μεγάλη εκτίμηση. Δεν παντρεύτηκε τελικά. Μου εκμυστηρεύτηκε το "γιατί" κάποια στιγμή: επειδή οι άντρες, λέει, βρομίζουν το σπίτι και οι γυναίκες κουράζονται να το καθαρίζουν.

Η κ. Κατερίνα ήταν πολύ φιλόξενη, εδώ μας ετοιμάζει τηγανίτες, πολλές τηγανίτες. Αφηγήθηκε με χιούμορ και θεατρικότητα την ζωή και τις σκέψεις της.

Δυστυχώς σήμερα η κ.Κατερίνα δε θυμάται πολλά από τα πράγματα που έκανε και όσα έζησε. Δε πρόλαβα να καταγράψω τις ιστορίες της μνήμης της παρά μόνο γραπτά.

Αντ' αυτού ο αδερφός της και η γυναίκα του, ο Τάσος και η Ρωξάνη, 76 και 74 χρονών αντίστοιχα, μίλησαν για την παρατήρηση του φεγγαριού που γινόταν για να δουν "πότε ήταν καιρός για κουβέντες".

Όποτε έβγαινε το φεγγάρι, έβγαινε κι ο κόσμος έξω, οι γυναίκες συζητούσαν στα πεζούλια. Τα πανηγύρια και η διασκέδαση που σήμερα έχουν συνδεθεί με τη νύχτα, γίνονταν μέρα λόγω έλλειψης ηλεκτρικού ρεύματος. Επίσης δεν υπήρχαν ακόμα οι βρύσες με νερό...


Η σύνδεση του νερού με το "βράδυ" μου προκάλεσε αρχικά περιέργεια, αλλά κατανόησα τελικά ότι για τους ανθρώπους που έζησαν εκείνα τα χρόνια στην ύπαιθρο είναι δύο έννοιες βαθιά συνδεδεμένες.

Δεύτερη στη κάτω σειρά είναι η Αθηνά Κλείτσα από την Λιγοψά. Δούλευε στα χωράφια από 8 χρονών μέχρι το 1957 που παντρεύτηκε και πήγε στη Γερμανία για 10 χρόνια.

 

Ο άντρας της Ηλίας, πέθανε πριν δύο χρόνια και τώρα ζει μόνη της στο χωριό, είναι 76 χρονών. Και η κ.Αθηνά ήταν απίστευτα φιλόξενη, μας έφτιαξε γλύκό ραβανί και μας το έβαλε σε μια λεκάνη για να το πάρουμε μαζί μας στα Γιάννενα.

 

 

Η κ.Αθηνά μίλησε για τον ουρανό, για να προσθέσει αμέσως μετά επίσης ...το νερό.

Η κ.Αθηνά δε γνωρίζει τη φωτορύπανση που κάνει τα αστέρια να φαίνονται λιγότερο λαμπερά- γι' αυτήν τα αστέρια απλά σταμάτησαν να υπάρχουν. Περιέγραψε τα αστέρια σαν τετράγωνα γιατί η έντονη λάμψη τους της έδιναν την εντύπωση ότι τα αστέρια έχουν γωνίες.

Αφού την ρωτάω για τον ουρανό συνεχίζει σχεδόν φυσικά την εξιστόρησή της και περνάει κι αυτή όπως και άλλες γιαγιάδες, στο νερό. Ο λόγος είναι αυτός που εξήγησε και ο κ.Τάσος -το φως και το νερό ήρθαν σχεδόν ταυτόχρονα στα ηπειρωτικά αυτά χωριά μετά τη δεκαετία του '70 με αποτέλεσμα να συνδέονται συνειρμικά στη μνήμη όσων έζησαν αυτή τη μεγάλη αλλαγή.

Και πώς μετρούσαν τον χρόνο;

Ο ήλιος μετρούσε τον χρόνο της δουλειάς τους. Μόνο όταν αυτός βασίλευε τελείωνε η δουλειά στο χωράφι. Τα ρολόγια ήταν πολυτέλεια και όχι αναγκαιότητα. Η κατανομή του χρόνου και ο τρόπος που τον αντιλαμβάνονταν ήταν πολύ διαφορετικός από τον δικό μας σήμερα.

Η τρίτη και τελευταία γιαγιά λέγεται Ευφροσύνη Πάκου και την συναντήσαμε τις Απόκριες του 2009 στο χωριό Πολύδωρο μαζί με τον άντρα της τον κ. Δημήτρη. Σήμερα είναι 86 χρονών και λατρεύει τα παιδιά. Σε όλες τις φωτογραφίες της είναι μαζί με παιδιά -όμως δε μπόρεσε να κάνει δικά της.

Παρ' όλα αυτά μεγάλωσε όλα της τα ανίψια και υιοθέτησε ένα από τα παιδιά της αδερφής της.

 

Εδώ είναι στον γάμο της. Δε φορά νυφικό γιατί η μητέρα της είχε σκοτωθεί πριν λίγο καιρό πέφτοντας από το μουλάρι τους. Εντελώς τυχαία και προς μεγάλη μου έκπληξη όταν άρχισε να μου περιγράφει πόσο όμορφο ήταν το σκούρο μπλε φόρεμά της με τα κεντημένα ασημί λουλούδια που φορούσε στον γάμο της, μου ανέφερε το όνομα της ράφτρας που της το είχε φτιάξει: ήταν η Κατερίνα, η αρχιράφτρα της Ζαγόρτσας από την οποία και η ίδια έμαθε να ράβει κάλτσες.

Φυσικά και η κ.Φρόσω με τάισε πριν φύγω. Αβγά από τις κοτούλες και ντομάτες με κρεμμύδια από τον κήπο. Μου έδωσε και πολλά ρόδια με σταφύλια για να πάρω μαζί μου.

Στο παρακάτω βίντεο η γιαγιά Φρόσω και ο παππούς Δημήτρης διηγούνται μαζί συμπληρώνοντας ο ένας τον άλλον, για τον λύκο και την αλεπού. Η περιγραφή είναι πολύ ζωντανή:

Είναι τρομερό πώς τα ζώα έφυγαν από τις περιοχές που γινόταν ο πόλεμος της Γιουγκοσλαβίας. Συνηθισμένοι στον καφέ σκούρο λύκο, ο άσπρος λύκος που έφτασε τότε στην Ήπειρο, φάνηκε τόσο περίεργος για τους αγρότες κ κτηνοτρόφους που τον θυμούνται και τον αναφέρουν μέχρι σήμερα.

Στη συνέχεια η κ. Φρόσω διηγείται μια ιστορία για το πώς έφτιαχναν κάρβουνα και τα πουλούσαν στους γύφτους στα Γιάννενα, κρυφά από την Αστυνομία.

 Εδώ οι άνθρωποι κοιτάζουν τον ουρανό και μυρίζουν τον αέρα όχι για κουβέντα (όπως εξιστόρησε η γιαγιά Ρωξάνη), ούτε για να δουν τον χρόνο (όπως διηγήθηκε η κ.Αθηνά), αλλά για να καταδώσουν!

Urania's Gardens Conference in the Municipality of Athens, 31/10/09

Maria Prinianaki {Crete}, Polyxene Kasda, Athena Cousteni, Chrysa Vathianaki{Crete}

during the break

Astrophysicist Athena Cousteni was our guest of honour

Urania's gardens collaborators

from left to right

Vassiliki Sofra, Theofanis Raptis, Chrysa Vathianaki {Crete}

Katerina Kaltsou {Thrace}, Polyxene Kasda

Mariana Zikou {Ioannina}, Athena Cousteni, Yannis Almirandis, Poly Hatjimanolaki, John Kontos

Gargling Sky: the star walkers 09

The streets of Gergeri, Crete are paved with stars, by the local Youth of the Municipality of Rouvas {president: Efi Koutentaki, org.: Maria Prinianaki}, constellations that link the sites of the International Pinacotheque of Gergeri, which was curated, in August 2009, by Polyxene Kasda and Chrysa Vathianaki.

Γάργαρος Ουρανός: ο Δρόμος των Άστρων

Η Νεολαία του Τοπικού Συμβουλίου  Νέων του Δήμου Ρούβα με πρόεδρο την Έφη Κουτεντάκη και διοργανώτρια την Μαρία Πρινιανάκη, στρώνει τον Δρόμο των Άστρων που ενώνει τα διάφορα σημεία της Διεθνούς Πινακοθήκης Γάργαρος Ουρανός στη Γέργερη 09, που επιμελήθηκαν, για το Έτος Αστρονομίας 09, η Πολυξένη Κασδά και η Χρύσα Βαθιανάκη.
Τα σοκάκια της Γέργερης στρώθηκαν με αστερισμούς και οι νερόμυλοι μετατράπηκαν σε πινακοθήκες

Γάργαρος ουρανός: Ο Δρόμος των Άστρων

Γιώργου Ζούμπου: " Συμβάντα στον κερκυραϊκό Ουρανό μέσα από τις "Καθημερούσιες Ειδήσεις" του Παναγιώτη Σαμαρτζή (1854- 1867)"

Ο Παναγιώτης Σαμαρτζής (1797 - 1871) σε απεικόνιση του Νικολάου Καντούνη

Ο Παναγιώτης Σαμαρτζής του Σπυρίδωνος, στον οποίο οφείλουμε τις «Καθημερούσιες Ειδήσεις» γεννήθηκε στα Γιάννενα το 1797. Στην Κέρκυρα έζησε από το 1823 ως το θάνατό του το 1871. Με πράξη της Γερουσίας, από τις 17 Μάη του 1832, ονομάστηκε Ιόνιος πολίτης (από το 1815 ως το 1864 τα Ιόνια Νησιά αποτελούσαν τυπικά ανεξάρτητο κράτος υπό αγγλική «προστασία». Ουσιαστικά επρόκειτο για αποικιακό καθεστώς).
Στην Κέρκυρα, με μορφή ημερολογίου, κατέγραφε λεπτομερειακά τις «Καθημερούσιες Ειδήσεις»• τα συμβαίνοντα γεγονότα στο νησί (και στο εξωτερικό, με παραπομπές), από το 1854 ως το 1867.
Ο Παναγιώτης Σαμαρτζής είχε πολλές περιπέτειες στη ζωή του. Στη Ήπειρο όπου μεγάλωσε, όταν έπεσε ο Αλή Πασάς, οι Τούρκοι σκότωσαν τον πατριό του και η μητέρα του πέθανε από τις κακουχίες. Τότε, μπαρκάρησε με τ’ αδέλφια του σε ένα ζακυνθινό μπρίκι, και σε 28 μέρες έφτασε στην Ανκόνα. Εκεί επιχείρησε ν’ ανοίξει ένα ξενοδοχείο, αλλά απέτυχε κι έχασε πολλά χρήματα.
Το 1823 εγκατασταθηκε στην Κέρκυρα, όπου συνεταιρίστηκε με τον αδελφό του, ανοίγοντας ένα κατάστημα κιγκαλερίας, «κερδίζων τα ελέη του Θεού», καθώς γράφει στην αυτοβιογραφία του. Αργότερα, τα παιδιά του με αυτή την επιχείρηση, θα γίνουν προμηθευτές της Βασιλικής Αυλής.

Η Κέρκυρα με το Παλιό Φρούριο στο βάθος από το ύψος του Νέου Φρουρίου (περίοδος
Αγγλοκρατίας)

Οι «Καθημερούσιες Ειδήσεις» αποτελούνται από πέντε πυκνογραμμένους χειρόγραφους τόμους, από χίλιες περίπου σελίδες ο καθένας. Οι τρείς βρίσκονται στην κατοχή του Γιώργου Κάρτερ, απογόνου του Σαμαρτζή, ο οποίος και επιμελήθηκε το 2000 μια έκδοση επιλογής των «Ειδήσεων» από το Ε.Λ.Ι.Α. Μέσα σε αυτούς τους τόμους υπάρχουν οι καταθέσεις του Σαμαρτζή, ως αυτόπτη μάρτυρα, ασήμαντων αλλά και πολύ σημαντικών γεγονότων εκείνης της εποχής, με ξεχωριστό ιστορικό ενδιαφέρον να έχουν, οι συγκλονιστικές αναφορές του στα γεγονότα της Ένωσης των Ιόνιων νησιών με την Ελλάδα το 1864. Ιδιαίτερο ένδιαφέρον έχουν, επίσης, οι μαρτυρίες του για τη ζωή των Άγγλων στην Κέρκυρα, όπως και οι ειδήσεις σχετικά με τον Διονυσιο Σολωμό και τις καλλιτεχνικές εκδηλώσεις στο Θέατρο «Σαν Τζιάκομο».
Θα πρέπει να σημειωθεί ότι ο Παναγιώτης Σαμαρτζής είναι παππούς του ζωγράφου Γεωργίου Σ. Σαμαρτζή.

Ας δούμε λοιπόν μερικές από τις «Καθημερούσιες Ειδήσεις» οι οποίες παρουσιάζουν αστρονομικό ενδιαφέρον:
1854 – Τη 11η Σεπτεμβρίου:
Εφάνη εις τον ουρανόν τας ώρας 9 την νύκτα, ημέρα της Υψώσεως του Τιμίου και ζωοποιού Σταυρού, κατά το μέρος της δύσεως μια φλοξ ως γλώσσα και ανεβοκατέβαινε και ήτο πολύ λαμπρά και την είδον κάμποσοι και απέδωσαν (το φαινόμενον) εις την μεγάλην σφαγήν όπου γίνεται (εις Κριμαία).

1856 – Τη 1η Οκτωβρίου:
Έγινεν έκλειψις σελήνης τας ώρας 11 της νυκτός, ήτο δε και πανσέληνος. Όπου έγινε μέγα σκότος και ήτο πλήθος λαός εις τον δρόμον και εθαύμαζεν. Διήρκεσε έως την αυγήν.

1856 – Τη 20η Οκτωβρίου:
Εφάνη μετέωρον εις τον ουρανόν τας ώρας 8 παρά ¼ της νυκτός. Επαρουσιάσθη κατά πρώτον μία λάμψις ήτις μετεβλήθη εις λευκήν γραμμήν και ευθείαν και διέμεινεν ολίγον. Ο λαός περίεργος εθαύμαζε θεωρών αυτό το σημείον κατά Δυσμάς και το οποίον ολίγον κατ΄ολίγον διελύθη και έγινεν άφαντον. Τις οίδε τι φανερώνει αυτό.

1857 – Τη 31η Μαϊου
Έγινεν προς τας 10 ½ π.μ. μια ραγδαία βροχή μετά χαλάζης, όπου ο ουρανός εθόλωσε … Προς τας 2 ώρας εκβήκεν ο ήλιος, αλλά πιθανόν αυτός ο καιρός να επροξένησε μεγάλας ζημίας εις τα σπαρτά, φυτά κ.λ.π. Και ο λαός λέγει ότι αυτά είναι αποτελέσματα του Κομήτου, τις οίδε αν είναι ορατός εις ημάς και ότι αστρονόμος τις προφήτευσε ότι έως 1/13 Ιουνίου μέλλει κάτι να συμβή …

1857 – Τη 17η Νοεμβρίου
Εφάνη εις τον ουρανόν τας ώρας 7 της νυκτός τριγύρω της Σελήνης η συνήθως λεγομένη Δόξα με διάφορα χρώματα και όλοι έμειναν έκθαμβοι, διότι δεν είδαν ποτέ, ούτε οι γέροντες δεν το ενθυμούνται εις τας ημέρας των. Τις οίδε τι δηλοί αυτό … Κι ακολούθως έγινεν άφαντον. Ούτε εφάνη άλλοτε.

1858 – Τη 3η Σεπτέμβρίου
Άδεται ότι προς τας 7 μ.μ. εμφανίζεται κομήτης ως αστήρ με ουράν και βαίνει προς δυσμάς και πλήθος λαού τον είδεν. Ομοίως ενεφανίσθη και την 4 τρεχ. την αυτήν ώραν και εις το ίδιον μέρος, πλην ο καιρός ήτο σκοτεινός και δεν εφαίνετο καλώς. Αλλά τη 5 τρέχ. Προς τας 7 ½ μ.μ. εφάνη προς τον βορειοδυτικόν ορίζοντα πολύ καθαρός. Τις οιδε αν εφάνη και εις τας 6 τρέχ. Διότι ήτο σκοτεινός ο ορίζων. Ομοίως εφάνη και τη 7 τρέχ. Την αυτήν ώραν και εις το ίδιον μέρος. Τις οίδε τι να φανερώνει αυτός ο κομήτης• ή την πτώσιν της Βασιλείου τινός ή ακαταστασίας. Πως το εξηγεί ο λαός ή οι πεπαιδευμένοι άνθρωποι; Άδεται προσέτι, ότι φαίνεται και προς τας 4 ώρας της αυγής. Τις οίδε αν είναι αυτός. Αλλ΄ αυτός είναι και όσον πηγαίνει η ουρά του μεγαλώνει. Τις οίδε, εξ άλλου, αν εξακολουθεί να φαίνεται, διότι δεν ηκούσθη πλεόν περί αυτού. Πιθανόν να διελύθη.

Το λιμάνι του Μαντρακιού με τροχήλατο ατμόπλοιο σε πρώτο πλάνο (πιθανόν το
Επτάνησος)

1866 – Τη 16η Μαϊου
Εφάνη τας 7 ½ μ.μ. εις τον ουρανόν προς Δυσμάς άστρον λαμπρόν θεωρώντας το ο λαός και θέλουν να είπουν ότι είναι κομήτης διευθυνόμενος προς το μέρος της Ιταλίας. Και το απέδωσαν εις τον προσεχή πόλεμον μεταξύ Αυστρίας και Ιταλοπρωσσίας.

1866 – Τη 4η Νοεμβρίου
Μανθάνομεν δια των σκοπών, οίτινες περιεφέροντο την νύκτα, ότι μετά το μεσονύκτιον εφάνησαν εις τον ουρανόν άστρα πολλά λαμπερά και περιγράφουν ότι, πρώτον εφάνη ως εν ξίφος, ακολούθως στέφανος και τέλος, οι αστέρες εσυγκρούοντο ανάμεσόν τους, κάμνοντες μίαν λάμψιν. Τέλος ηνωθέντες έγιναν ως μια σφαίρα μεγάλη διευθυνομένη προς Ανατολάς. Μετά ταύτα διελύθησαν και διεσκορπίσθησαν. Τις οίδε τι εφανέρωναν αυτά τα σημεία.

Η πόλη της Κέρκυρας και το λιμάνι από το Βίδο

1867 – Τη 22 Φεβρουαρίου
Έγινεν έκλειψις ηλίου τας ώρας 10 και ¾ π.μ. Με το να ήτο ο καιρός βροχερός, ο λαός εθαύμασε, ιδών δια μιας σκότος, το οποίον όμως διήρκεσε ολίγον.

Στις παραπάνω αναφορές θα πρέπει να προσθέσουμε μερικά διευκρινιστικά σχόλια. Έτσι, για την αναφορά της 1ης Οκτώβρη του 1856 ότι «Έγινεν έκλειψις σελήνης,… ήτο δε και πανσέληνος», επισημαίνεται ότι η έκλειψη σελήνης γίνεται μόνον όταν έχουμε πανσέληνο.
Ο κομήτης που αναφέρεται στις 17 Νοέμβρη 1857 είναι ο κομήτης του Brorsen. Ανακαλύφθηκε από τον δανό αστρονόμο Theodore Brorsen στις 26 Φλεβάρη 1846 και είχε περίοδο σχεδόν πεντέμισυ χρόνια. Εμφανίστηκε για τρίτη φορά στις 18 Μάρτη 1857 και ήταν ορατός μέχρι τον Ιούνη. Ξαναεμφανίστηκε άλλες τρεις φορές και μετά το 1890 χάθηκε.

Βροχή διαττόντων σε γκραβούρα του 19ου αιώνα

Ο κομήτης τον οποίο αναφέρει ο Σαμαρτζής στις 3 Σεπτέμβρη 1858 είναι ο κομήτης του Donati ο οποίος ανακαλύφθηκε από τον ιταλό αστρονόμο Giovanni Battista Donati στις 2 Ιούνη του 1858 και μετά το πέρασμα του Μεγάλου Κομήτη στα 1811 ήταν ο λαμπρότερος του 19ου αιώνα και ο πρώτος που φωτογραφήθηκε. Βρέθηκε στο πλησιέστερο προς τη Γη σημείο στις 10 Οκτώβρη του 1858 και η επιστροφή του αναμένεται κατά το έτος 3811.
Οι περιγραφές των σκοπών στις 4 Νοέμβρη 1866 αναφέρονται σε βροχή διαττόντων η οποία είναι γνωστή ως «βροχή των Λεοντιδών». Η βροχή αυτή παρατηρείται στα μέσα Νοεμβρίου (ο Σαμαρτζής χρησιμοποιεί το ισχύον τότε παλιό ημερολόγιο το οποίο κατά τον 19ο αιώνα έχει διαφορά 12 ημερών από το νέο) και οφείλεται στη διάβαση της Γης από την περιοχή όπου βρίσκονται υπολείμματα του κομήτη Temple-Tuttle. Ο κομήτης αυτος ανιχνεύθηκε το

Το σημείωμα του παπα Σαβανή για τη βροχή των Λεοντιδών του 1866

Δεκέμβρη του 1865 ενώ υπάρχει καταγραφή του από το 1366.
Για την ίδια βροχή έχουμε γραπτό του ιερέα παπά Γιαννη Σαββανή στο χωριό Κορακιάνα της Κέρκυρας ο οποίος παρατήρησε το φαινόμενο μετά τα μεσάνυχτα 1 προς 2 Νοέμβρη. Το κείμενο του παπά Σαββανή, σχολιασμένο από τον καθηγητή του Αριστοτελείου Πανεπιστημίου Ιωάννη Σειραδάκη και την μεταπτυχιακή φοιτήτρια Αναστασία Μεταλληνού δημοσιεύτηκε το Δεκέμβρη του 1999 στο περιοδικό «Ουρανία» το οποίο εκδίδει η «Αστρονομική Εταιρεία της Κέρκυρας».

Ξυλογραφία η οποία αναπαριστά τη βροχή των Λεοντιδών του 1799

Το κείμενο του παπά Σαββανή με κάποιες γλωσσικές διορθώσεις γράφει τα εξής:

Ο κομήτης του Donati

«Το ξημέρωμα της βραδιάς από μία προς δύο Νοεμβρίου 1866, τρεις η ώρα μετά τα μεσάνυχτα κι ενώ ο ουρανός ήταν καθαρός και ανέφελος άρχισαν τα αστέρια να πολεμούν, πέφτοντας το ένα κατά του άλλου, αφήνοντας φως σαν σκοινί και (με κατεύθυνση) από την Ανατολή προς τη Δύση, αδιάκοπα μέχρι τις έξι ώρα την αυγή, οπότε και έπαυσε το φαινόμενο (την αιτία) του οποίου κανείς δεν γνωρίζει εκτός από τον Ποιητή του οποίου η δόξα εις τους αιώνες. Αμήν».

Η βροχή των Λεοντιδών το 1998

Ο Γιώργος Ζούμπος είναι Μαθηματικός και Διδάκτωρ Ιστορίας του Ιονίου Πανεπιστημίου

Από το ιστολόγιου του Νόστου: Πλατάνιν, το μεγαλόπρεπο ουράνιο φαινόμενο στην παράδοση της Κύπρου

Το πλατάνιν είναι ένα ουράνιο μεγαλόπρεπο φαινόμενο με βαθιές ρίζες στην παράδοση της Κύπρου. Σύμφωνα προς τη λαϊκή πεποίθηση, εμφανίζεται το βράδυ της 5ης προς την 6η Αυγούστου, δηλαδή κατά την εορτή της Μεταμορφώσεως του Σωτήρος. Το βλέπουν όμως μόνον οι τίμιοι και οι πραγματικά δίκαιοι άνθρωποι.Για την ονομασία του φαινομένου, μερικοί θεωρούν ότι ονομάστηκε έτσι επειδή ομοιάζει προς τον πλάτανο. Ωστόσο προέρχεται μάλλον από την λέξη πλατάνα ( η ) , που σημαίνει το ασημένιο κάλυμμα των ιερών εικόνων, ή από το πλατύς (πλαταίνω ).Το πλατάνιν είναι θρησκευτική δοξασία. Είναι το άνοιγμα του ουρανού ( των επουράνιων ), οπότε στιγμιαία φαίνεται ο Χριστός να κάθεται σε θρόνο Δόξας, μέσα σε υπέρλαμπρο φως, περιστοιχιζόμενος από αγγέλους, την Παναγία, και αγίους. Συμβολίζει δε την μεταμόρφωση του Χριστού στο όρος Θαβώρ. Το φαντασμαγορικό αυτό θέαμα διαρκεί ελάχιστα δευτερόλεπτα και σύμφωνα προς διηγήσεις όσων ισχυρίζονται ότι το είχαν δει, το εκπεμπόμενο φως ήταν τόσο έντονο ώστε η νύκτα ομοίαζε προς μέρα με λαμπρό ήλιο. Το εκτυφλωτικό φως φαινόταν ότι " κυλούσε ", όπως ένας ορμητικός τεράστιος ποταμός, με κατεύθυνση από ανατολή προς την δύση. Το φως ωστόσο δεν ήταν παρόμοιο με του ήλιου αλλά είχε μια έντονη λευκότητα.Πιστεύεται ακόμη ότι την στιγμή του φαινομένου αυτού όποιος προλάβει ( από όσους βέβαια μπορέσουν να το δουν και να συνέλθουν από την έκπληξη ) να κάμει μια ευχή, η ευχή του αυτή πραγματοποιείται. Μάλιστα μια από τις πολλές ιστορίες που λέγονται αναφέρει ότι κάποτε μια γυναίκα που είδε το πλατάνιν ζήτησε χίλια σακούλια χρυσάφι. Δεν πρόλαβε όμως παρά να ψιθυρίσει τις πρώτες δυο λέξεις της ευχής της, οπότε την επόμενη βρήκε να την περιμένουν ... χίλια άδεια σακιά!Πολλοί πιστεύουν ότι το φαινόμενο αυτό δεικνύει τον δοξαστικό τρόπο με τον οποίο θα επανεμφανιστεί ο Χριστός στην γη κατά την δευτέρα Παρουσία.Όπως ελέχθη το πλατάνιν εμφανίζεται το βράδυ της 5ης προς την 6η Αυγούστου, όμως μετά τα μεσάνυχτα. Σε παλαιότερες εποχές (μέχρι τη δεκαετία του '70 ) πολλοί άνθρωποι στη Κύπρο ξαγρυπνούσαν κατά το βράδυ αυτό, ή πλάγιαζαν στις οροφές ή στις αυλές των σπιτιών και στο ύπαιθρο, με την προσδοκία να δουν το πλατάνιν. Όμως ελάχιστοι κατορθώνουν να το δουν, αφού πολύ λίγοι είναι οι τίμιοι και οι δίκαιοι άνθρωποι. Υπάρχουν επίσης περιπτώσεις όπου μεταξύ ομάδας ανθρώπων ένας ή δυο ισχυρίζονται ότι το είχαν δει, ενώ οι υπόλοιποι δεν έβλεπαν απολύτως τίποτα. Συνεπώς, πεποίθηση είναι ότι το φαινόμενο συμβαίνει πάντοτε , κατά την εορτή της Μεταμορφώσεως του Σωτήρος, κι από τους ανθρώπους εξαρτάται εάν θα μπορέσουν να το δουν.

Α. Π. Μεγάλη Κυπριακή Εγκυκλοπαίδεια

The platanin is a magnificent celestial phenomenon with deep roots in the tradition of Cyprus. According to popular belief it appears on the evening of the 5th to the 6th of August, that is, at the feast of the Transfiguration of Christ. However, only the truly honest and righteous people can see it. Some believe that that name of the phenomenon derives from the word platani which means plane-tree in Greek, because it is similar to a huge bright tree that looks like the plane-tree. However it probably derives from the word platana, which means the silver cover of the sacred icons, or the word plati which means broad and the verb word plateno ( I broaden).
The platanin is religious belief. It is the opening of the sky (the heavens), at which time, for a brief moment Christ can be seen sitting on the Throne of Glory, in splendid light surrounded by angels, the Virgin Mary and saints. It symbolizes the Transfiguration of Christ on Mount Thavor. This fabulous spectacle lasts only for a matter of seconds. According to the narrations of those who argue that they had seen it, the emitted light coming from it is so intense, that the night is similar to a day with a bright sun. The dazzling light seemed to "flow" like a huge impetuous river, with direction from east to west. The light, however, was not similar to the sun but had an intense whiteness.
It is also believed that during the time that this phenomenon occurs, whoever finds the time ( those of course who are able to see it and overcome their surprise) to make wish, this wish will become a realization. One of the many stories that are being told states that once a woman who saw the platanin asked for one thousand bags of gold. However she manage to only whisper the words one thousand bags and so the next day she found one thousand empty sacks waiting for her!
Many believe that this phenomenon indicates the glorious way in which Christ will reappear on earth during the Second Coming.
As stated before, the platanin appears on the evening of the 5th to the 6th August, but only after midnight. In earlier times (up until the 70's) many people in Cyprus stayed up during this night, or lie down on the roofs or in the yards of their houses or outdoors, with the anticipation to see the platanin. However few people managed to see it, since very few are the people who are honest and righteous . There are also cases where in a group of people, one or two claim that they had seen it, while the others did not see anything. So, it is believed that the phenomenon always occurs during the feast of the Transfiguration of Christ, but it depends on each individual as to whether he/she can see it or not.
A.P.
Great Cyprus EncyclopaediaTranslated from Greek by noctoc

Αντιγράψαμε από το ιστολόγιο του Νόστου, στο:

http://noctoc-noctoc.blogspot.com/2009/08/platanin-magnificent-celestial.html