Ο Παναγιώτης Σαμαρτζής (1797 - 1871) σε απεικόνιση του Νικολάου Καντούνη
Ο Παναγιώτης Σαμαρτζής του Σπυρίδωνος, στον οποίο οφείλουμε τις «Καθημερούσιες Ειδήσεις» γεννήθηκε στα Γιάννενα το 1797. Στην Κέρκυρα έζησε από το 1823 ως το θάνατό του το 1871. Με πράξη της Γερουσίας, από τις 17 Μάη του 1832, ονομάστηκε Ιόνιος πολίτης (από το 1815 ως το 1864 τα Ιόνια Νησιά αποτελούσαν τυπικά ανεξάρτητο κράτος υπό αγγλική «προστασία». Ουσιαστικά επρόκειτο για αποικιακό καθεστώς).
Στην Κέρκυρα, με μορφή ημερολογίου, κατέγραφε λεπτομερειακά τις «Καθημερούσιες Ειδήσεις»• τα συμβαίνοντα γεγονότα στο νησί (και στο εξωτερικό, με παραπομπές), από το 1854 ως το 1867.
Ο Παναγιώτης Σαμαρτζής είχε πολλές περιπέτειες στη ζωή του. Στη Ήπειρο όπου μεγάλωσε, όταν έπεσε ο Αλή Πασάς, οι Τούρκοι σκότωσαν τον πατριό του και η μητέρα του πέθανε από τις κακουχίες. Τότε, μπαρκάρησε με τ’ αδέλφια του σε ένα ζακυνθινό μπρίκι, και σε 28 μέρες έφτασε στην Ανκόνα. Εκεί επιχείρησε ν’ ανοίξει ένα ξενοδοχείο, αλλά απέτυχε κι έχασε πολλά χρήματα.
Το 1823 εγκατασταθηκε στην Κέρκυρα, όπου συνεταιρίστηκε με τον αδελφό του, ανοίγοντας ένα κατάστημα κιγκαλερίας, «κερδίζων τα ελέη του Θεού», καθώς γράφει στην αυτοβιογραφία του. Αργότερα, τα παιδιά του με αυτή την επιχείρηση, θα γίνουν προμηθευτές της Βασιλικής Αυλής.
Η Κέρκυρα με το Παλιό Φρούριο στο βάθος από το ύψος του Νέου Φρουρίου (περίοδοςΟι «Καθημερούσιες Ειδήσεις» αποτελούνται από πέντε πυκνογραμμένους χειρόγραφους τόμους, από χίλιες περίπου σελίδες ο καθένας. Οι τρείς βρίσκονται στην κατοχή του Γιώργου Κάρτερ, απογόνου του Σαμαρτζή, ο οποίος και επιμελήθηκε το 2000 μια έκδοση επιλογής των «Ειδήσεων» από το Ε.Λ.Ι.Α. Μέσα σε αυτούς τους τόμους υπάρχουν οι καταθέσεις του Σαμαρτζή, ως αυτόπτη μάρτυρα, ασήμαντων αλλά και πολύ σημαντικών γεγονότων εκείνης της εποχής, με ξεχωριστό ιστορικό ενδιαφέρον να έχουν, οι συγκλονιστικές αναφορές του στα γεγονότα της Ένωσης των Ιόνιων νησιών με την Ελλάδα το 1864. Ιδιαίτερο ένδιαφέρον έχουν, επίσης, οι μαρτυρίες του για τη ζωή των Άγγλων στην Κέρκυρα, όπως και οι ειδήσεις σχετικά με τον Διονυσιο Σολωμό και τις καλλιτεχνικές εκδηλώσεις στο Θέατρο «Σαν Τζιάκομο».
Αγγλοκρατίας)
Θα πρέπει να σημειωθεί ότι ο Παναγιώτης Σαμαρτζής είναι παππούς του ζωγράφου Γεωργίου Σ. Σαμαρτζή.
Ας δούμε λοιπόν μερικές από τις «Καθημερούσιες Ειδήσεις» οι οποίες παρουσιάζουν αστρονομικό ενδιαφέρον:
1854 – Τη 11η Σεπτεμβρίου:
Εφάνη εις τον ουρανόν τας ώρας 9 την νύκτα, ημέρα της Υψώσεως του Τιμίου και ζωοποιού Σταυρού, κατά το μέρος της δύσεως μια φλοξ ως γλώσσα και ανεβοκατέβαινε και ήτο πολύ λαμπρά και την είδον κάμποσοι και απέδωσαν (το φαινόμενον) εις την μεγάλην σφαγήν όπου γίνεται (εις Κριμαία).
1856 – Τη 1η Οκτωβρίου:
Έγινεν έκλειψις σελήνης τας ώρας 11 της νυκτός, ήτο δε και πανσέληνος. Όπου έγινε μέγα σκότος και ήτο πλήθος λαός εις τον δρόμον και εθαύμαζεν. Διήρκεσε έως την αυγήν.
1856 – Τη 20η Οκτωβρίου:
Εφάνη μετέωρον εις τον ουρανόν τας ώρας 8 παρά ¼ της νυκτός. Επαρουσιάσθη κατά πρώτον μία λάμψις ήτις μετεβλήθη εις λευκήν γραμμήν και ευθείαν και διέμεινεν ολίγον. Ο λαός περίεργος εθαύμαζε θεωρών αυτό το σημείον κατά Δυσμάς και το οποίον ολίγον κατ΄ολίγον διελύθη και έγινεν άφαντον. Τις οίδε τι φανερώνει αυτό.
1857 – Τη 31η Μαϊου
Έγινεν προς τας 10 ½ π.μ. μια ραγδαία βροχή μετά χαλάζης, όπου ο ουρανός εθόλωσε … Προς τας 2 ώρας εκβήκεν ο ήλιος, αλλά πιθανόν αυτός ο καιρός να επροξένησε μεγάλας ζημίας εις τα σπαρτά, φυτά κ.λ.π. Και ο λαός λέγει ότι αυτά είναι αποτελέσματα του Κομήτου, τις οίδε αν είναι ορατός εις ημάς και ότι αστρονόμος τις προφήτευσε ότι έως 1/13 Ιουνίου μέλλει κάτι να συμβή …
1857 – Τη 17η Νοεμβρίου
Εφάνη εις τον ουρανόν τας ώρας 7 της νυκτός τριγύρω της Σελήνης η συνήθως λεγομένη Δόξα με διάφορα χρώματα και όλοι έμειναν έκθαμβοι, διότι δεν είδαν ποτέ, ούτε οι γέροντες δεν το ενθυμούνται εις τας ημέρας των. Τις οίδε τι δηλοί αυτό … Κι ακολούθως έγινεν άφαντον. Ούτε εφάνη άλλοτε.
1858 – Τη 3η Σεπτέμβρίου
Άδεται ότι προς τας 7 μ.μ. εμφανίζεται κομήτης ως αστήρ με ουράν και βαίνει προς δυσμάς και πλήθος λαού τον είδεν. Ομοίως ενεφανίσθη και την 4 τρεχ. την αυτήν ώραν και εις το ίδιον μέρος, πλην ο καιρός ήτο σκοτεινός και δεν εφαίνετο καλώς. Αλλά τη 5 τρέχ. Προς τας 7 ½ μ.μ. εφάνη προς τον βορειοδυτικόν ορίζοντα πολύ καθαρός. Τις οιδε αν εφάνη και εις τας 6 τρέχ. Διότι ήτο σκοτεινός ο ορίζων. Ομοίως εφάνη και τη 7 τρέχ. Την αυτήν ώραν και εις το ίδιον μέρος. Τις οίδε τι να φανερώνει αυτός ο κομήτης• ή την πτώσιν της Βασιλείου τινός ή ακαταστασίας. Πως το εξηγεί ο λαός ή οι πεπαιδευμένοι άνθρωποι; Άδεται προσέτι, ότι φαίνεται και προς τας 4 ώρας της αυγής. Τις οίδε αν είναι αυτός. Αλλ΄ αυτός είναι και όσον πηγαίνει η ουρά του μεγαλώνει. Τις οίδε, εξ άλλου, αν εξακολουθεί να φαίνεται, διότι δεν ηκούσθη πλεόν περί αυτού. Πιθανόν να διελύθη.
Το λιμάνι του Μαντρακιού με τροχήλατο ατμόπλοιο σε πρώτο πλάνο (πιθανόν το
Επτάνησος)
1866 – Τη 16η Μαϊου
Εφάνη τας 7 ½ μ.μ. εις τον ουρανόν προς Δυσμάς άστρον λαμπρόν θεωρώντας το ο λαός και θέλουν να είπουν ότι είναι κομήτης διευθυνόμενος προς το μέρος της Ιταλίας. Και το απέδωσαν εις τον προσεχή πόλεμον μεταξύ Αυστρίας και Ιταλοπρωσσίας.
1866 – Τη 4η Νοεμβρίου
Μανθάνομεν δια των σκοπών, οίτινες περιεφέροντο την νύκτα, ότι μετά το μεσονύκτιον εφάνησαν εις τον ουρανόν άστρα πολλά λαμπερά και περιγράφουν ότι, πρώτον εφάνη ως εν ξίφος, ακολούθως στέφανος και τέλος, οι αστέρες εσυγκρούοντο ανάμεσόν τους, κάμνοντες μίαν λάμψιν. Τέλος ηνωθέντες έγιναν ως μια σφαίρα μεγάλη διευθυνομένη προς Ανατολάς. Μετά ταύτα διελύθησαν και διεσκορπίσθησαν. Τις οίδε τι εφανέρωναν αυτά τα σημεία.
Η πόλη της Κέρκυρας και το λιμάνι από το Βίδο
1867 – Τη 22 Φεβρουαρίου
Έγινεν έκλειψις ηλίου τας ώρας 10 και ¾ π.μ. Με το να ήτο ο καιρός βροχερός, ο λαός εθαύμασε, ιδών δια μιας σκότος, το οποίον όμως διήρκεσε ολίγον.
Στις παραπάνω αναφορές θα πρέπει να προσθέσουμε μερικά διευκρινιστικά σχόλια. Έτσι, για την αναφορά της 1ης Οκτώβρη του 1856 ότι «Έγινεν έκλειψις σελήνης,… ήτο δε και πανσέληνος», επισημαίνεται ότι η έκλειψη σελήνης γίνεται μόνον όταν έχουμε πανσέληνο.
Ο κομήτης που αναφέρεται στις 17 Νοέμβρη 1857 είναι ο κομήτης του Brorsen. Ανακαλύφθηκε από τον δανό αστρονόμο Theodore Brorsen στις 26 Φλεβάρη 1846 και είχε περίοδο σχεδόν πεντέμισυ χρόνια. Εμφανίστηκε για τρίτη φορά στις 18 Μάρτη 1857 και ήταν ορατός μέχρι τον Ιούνη. Ξαναεμφανίστηκε άλλες τρεις φορές και μετά το 1890 χάθηκε.
Βροχή διαττόντων σε γκραβούρα του 19ου αιώναΟ κομήτης τον οποίο αναφέρει ο Σαμαρτζής στις 3 Σεπτέμβρη 1858 είναι ο κομήτης του Donati ο οποίος ανακαλύφθηκε από τον ιταλό αστρονόμο Giovanni Battista Donati στις 2 Ιούνη του 1858 και μετά το πέρασμα του Μεγάλου Κομήτη στα 1811 ήταν ο λαμπρότερος του 19ου αιώνα και ο πρώτος που φωτογραφήθηκε. Βρέθηκε στο πλησιέστερο προς τη Γη σημείο στις 10 Οκτώβρη του 1858 και η επιστροφή του αναμένεται κατά το έτος 3811.
Οι περιγραφές των σκοπών στις 4 Νοέμβρη 1866 αναφέρονται σε βροχή διαττόντων η οποία είναι γνωστή ως «βροχή των Λεοντιδών». Η βροχή αυτή παρατηρείται στα μέσα Νοεμβρίου (ο Σαμαρτζής χρησιμοποιεί το ισχύον τότε παλιό ημερολόγιο το οποίο κατά τον 19ο αιώνα έχει διαφορά 12 ημερών από το νέο) και οφείλεται στη διάβαση της Γης από την περιοχή όπου βρίσκονται υπολείμματα του κομήτη Temple-Tuttle. Ο κομήτης αυτος ανιχνεύθηκε το
Το σημείωμα του παπα Σαβανή για τη βροχή των Λεοντιδών του 1866Δεκέμβρη του 1865 ενώ υπάρχει καταγραφή του από το 1366.
Για την ίδια βροχή έχουμε γραπτό του ιερέα παπά Γιαννη Σαββανή στο χωριό Κορακιάνα της Κέρκυρας ο οποίος παρατήρησε το φαινόμενο μετά τα μεσάνυχτα 1 προς 2 Νοέμβρη. Το κείμενο του παπά Σαββανή, σχολιασμένο από τον καθηγητή του Αριστοτελείου Πανεπιστημίου Ιωάννη Σειραδάκη και την μεταπτυχιακή φοιτήτρια Αναστασία Μεταλληνού δημοσιεύτηκε το Δεκέμβρη του 1999 στο περιοδικό «Ουρανία» το οποίο εκδίδει η «Αστρονομική Εταιρεία της Κέρκυρας».
Ξυλογραφία η οποία αναπαριστά τη βροχή των Λεοντιδών του 1799Το κείμενο του παπά Σαββανή με κάποιες γλωσσικές διορθώσεις γράφει τα εξής:
Ο κομήτης του Donati
«Το ξημέρωμα της βραδιάς από μία προς δύο Νοεμβρίου 1866, τρεις η ώρα μετά τα μεσάνυχτα κι ενώ ο ουρανός ήταν καθαρός και ανέφελος άρχισαν τα αστέρια να πολεμούν, πέφτοντας το ένα κατά του άλλου, αφήνοντας φως σαν σκοινί και (με κατεύθυνση) από την Ανατολή προς τη Δύση, αδιάκοπα μέχρι τις έξι ώρα την αυγή, οπότε και έπαυσε το φαινόμενο (την αιτία) του οποίου κανείς δεν γνωρίζει εκτός από τον Ποιητή του οποίου η δόξα εις τους αιώνες. Αμήν».
Η βροχή των Λεοντιδών το 1998
Ο Γιώργος Ζούμπος είναι Μαθηματικός και Διδάκτωρ Ιστορίας του Ιονίου Πανεπιστημίου
